Roma Hukuku

Roma hukuku Antik Roma’nın hukuk sistemi olarak kabul edilmektedir. Günümüz Avrupasının temel yapı taşını oluşturmakta olan Roma Hukuku özel hukuk ve kamu hukuku olmak üzere iki ayrı grupta tasnif edilmektedir. Roma  hukukunda yer alan bütün yasalar beraberinde günlük yaşama dair  kanun ve kuralları içerisinde barındırmaktaydı.  Vatandaşlık, suç ve ceza, fuhuş, cinsellik, mülk ve toprak mülkiyeti hakları, siyaset, denizcilik Roma hukuk sisteminin içerisinde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Roma hukukunda yer alan kanunlar başta veraset hakkı olmak üzere aile hukuku,borç ve ceza kanunları,dava hakkı üzerine kuruluydu.

Roma hukuk sisteminin kaynağını örf ve gelenekler oluşturmaktaydı. Bu hukuk sisteminden yalnızca yurttaşlar faydalanmak zorundaydı. Bunun yanı sıra Roma hukuku dünya geneli ele alındığında pek çok ülkeye örnek olmuş bir hukuk sistemi olarak kabul edilmektedir.Özellikle ifade edilmesi gerekmektedir ki hukukun yorumlanmasında son derece önemli bir katkıya sahiptir. Roma hukukunda dinsel fas her daim ön planda yerini almaktaydı. Dinsel fas yürürlük kaynağında en büyük etken rahipler olarak bilinmekteydi. Rahipler Roma hukukun başlıca dinsel kaynağı olarak yerini alıyorlardı. Roma hukuk sistemindeki kanunlar ve kurallar hiçbir şekilde değişkenlik göstermemekteydi.

Roma Hukukun Oluşum Süreci

Antik Roma’nın hukuk sistemi olarak kabul edilen ve günümüz Avrupası’nın hukuki sistemlerinin temel yapı bağlantısını oluşturan Roma hukuku milattan sonraki süreçte  hükümdar Justinianus ‘un kanunlarıyla belirlenmişti. 

 Roma hukukunun yaklaşık olarak bin yıllık bir tarihi vardır. Bunun yanı sıra devamlı ve sürekli olarak yüzyıllar boyu gelişim gösteren bir kanun olarak kabul edilir. Bugünkü Roma’nın kuruluş süreci de Roma hukuk kurallarına dayanmaktadır.Roma hukukun oluşum süreci Justinianus kanunları ile doğru orantılı olarak gelişim gösterir.

Justinianus Kanunları ve Roma  Hukuku

Antik döneme ait en mühim kaynaklar arasında yer alan Bizans İmparatoru Justinianus tarafından yapılan Justinianus kanunları ve Roma Hukuku içerisinde yer almaktadır. Roma hukuku içerisinde bulunan Justinianus kanunları 534 ve 539 yılları arasında ortaya çıkmıştır. Justinianus kanunlarının diğer adı  Yurttaşlar Hukuk Derlemesi olarak kabul edilmektedir. Dünyanın en mühim tarih kanunları olarak karşımıza çıkan Justinianus Kanunları, Doğu Roma imparatoru I. Justinianus tarafından  ele alınmıştır. Kanunlar 12 bölümden meydana gelmiştir. Bunun yanı sıra içerisinde Justinianus’un emirnameleri yer almaktadır.

Justinianus kanunları diğer kanunlar ile mukayese edilirse Justinianus Kanunları genel ve özel hukuku birbirinden ayrı olarak tanımlamaktadır. Sistematik yapıda kanunlar arasında genelden özele doğru bir yapı yer almaktadır. Kanunlar içerisinde toprak alım satım ve köle azadı tamamı ile kolaylaştırılmıştır. Boşanan kadınların mirastan pay elde etme ve çocukları üzerinde hakkı söz konusu olmuştur. Bunun yanı sıra  kadınlar Justinianus Kanunları ile birlikte ticaret yapabilme imkanına sahip olmuşlardır. Aile hukuku çerçevesinde yapılan kanun düzenlemesinde işlenilen suçlarda ölüm cezası kalmış yerine manastırda bir süreliğine tutularak ıslah edilme yöntemine geçiş yapılmıştır. Bunun dışında ölüm cezası yerine para cezası, maden ocaklarında çalıştırılma ve sürgün edilme gibi ceza yöntemleri Justinianus Kanunları’nda yerini almıştır.

 

Justinianus Kanunlarının Önemi

Antik Roma döneminin en önemli kanunlarından biri olan Justinianus Kanunlarının önemi  toplum açısından oldukça önemli bir yapıya sahiptir. Toplumda eşitliği ön plana çıkmakta olan çalışmaların yapıldığı kanunlarda kadınlar hak arama, ticaret yapma gibi haklara sahip olmuşlardır. Bunun yanı sıra köle azadının yaygınlaşması toplumda köleci zihniyete darbe vurmuştur.

Roma Hukukunun Avrupa Ülkelerinde  Uygulamaları

Günümüz Avrupası’nın temellerinin atılmış olduğu Roma Hukukunun Avrupa ülkelerinde uygulamaları  Avrupa’da pek çok ülkede yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Avrupa ülkeleri 13. ve 19. yüzyılda Roma Hukuku’nu kendi ülkelerinde uygulamak üzere girişimlere başlamıştır. Günümüzde ise başta İsveç olmak üzere Fransa,İtalya ve  Almanya Roma Hukuku’nu özel  hukuk kurallarında uygulamaya halen devam etmektedir.

 

12 Levha Kanunları

12 Levha Kanunları milattan önce 451-449 tarihleri arasında düzenlenmiş ve on iki levhadan oluşan kanun düzenlenmesi olarak kabul edilmektedir. Bunun yanı sıra 12 levha kanunları ile birlikte yazılı olmayan hukuk kuralları yerini yazılı hukuk kurallarına bırakmıştır. Roma İmparatorluğu’na ait ilk yazılı kanunlar olarak kabul edilen 12 Levha Kanunları milattan önce 450 yılında hazırlanmaya başlanır ve 2 senede tamamıyla bitirilir.

 

12 levha kanunlarında hem siyasi hem de hukuki kanunlar yer almaktadır. Kanunların hazırlanmasının en temel amacı soylular olarak kabul edilen Patriciler ve Pleb olarak adlandırılan halkın arasındaki eşitliği sağlamaktır. Bunun yanı sıra 12 Levha  Kanunları ile birlikte yöneticilerin sınırlarını da belirlenmiştir. Yöneticilerin keyfi olarak karar verme yetkili kısıtlanmıştır.

 

Roma Hukukunun Kaynakları

Antik Roma döneminde ilk tarih kanunlarını içerisinde barındırmakta olan Roma hukuku 3 ayrı kaynaklarla  anılmaktadır. Roma hukukun kaynakları  aşağıda dönemlerine göre maddeler halinde yer almaktadır:

●     I.Justinianus Dönemi Öncesi Bilgi Kaynakları

●     I.Justinianus Derlemesi ( Corpus Luris Civilis)

●     I.Justinianus Sonrası

Corpus Luris Civilis

Corpus Luris Civilis  Doğu Roma imparatoru I. Justinianus tarafından 529 ile 534 yıllar arasında hazırlanan hukuk külliyatı olarak kabul edilmektedir. Corpus Luris Civillis adlı hukuk külliyatı aynı zamanda Roma Hukuku’na dair oldukça kapsamlı bilgi ve belgeler ortaya koymaktadır. Eser içerisinde özel hukuk ile ilgili bilgi ve belgeler daha fazladır. I. Justinianus’un Corpus Luris Civillis adlı eserini ortaya koymasındaki en önemli temel amaç  hukuku derlemek ve düzenlemektir. Bu da ancak kanun kitabı yazmakla mümkün bir durumdur. Corpus Luris Civilis 4 ayrı kısımdan meydana gelmektedir:

●  Institutiones: Hukuk kurumları olarak kabul edilir.533 yılında hazırlanmıştır. Ders kitabı niteliği taşımasıyla ön plana çıkar.

●     Digesta: Klasik Dönem hukukçularının eserlerinden meydana gelerek uarlanmış ve toplama bir eserdir. Hukuk bilimi ve hukuk tarihi bölümünü oluşturmaktadır. Digesta elli kitaptan meydana gelir. 530-533 yılları arasında hazırlanmıştır

●     Codex: Iustinianus’un emirnamelerini içerisinde bulunmaktadır. Ayrıca özellikle ifade edilmesi gerekmektedir ki diğer imparatorların da emirnameleri Codex bölümünde yer alır. Codex bölümü on iki kitaptan meydana gelir.

●     Novellae: Resmi bir koleksiyonu olmayan Novellae bölümü I. Justinianus’un ölümüne dair bilgileri ve onun emirnamelerini içerir.

 

Roma Hukuku’nun Yaratıcı ve Yürürlük Kaynakları

Roma hukukunun yaratıcı ve yürürlük kaynakları 4 ayrı dönemden meydana gelmektedir. Bunlar başta Krallık dönemi olmak üzere Cumhuriyet dönemi, Pirincipatus dönemi ve Dominatus dönemi olarak kabul edilir.

 

Krallık dönemi, örf ve adetlere dayalı olarak gelişim göstermektedir. Dönemin en önemli kişileri rahipler olarak kabul edilir. Cumhuriyet döneminde en önemli kaynaklardan biri Corpus Luris Civilis iken bir diğeri de 12 Levha Kanunları olarak bilinmektedir. Bu dönemde halk meclisleri ön plana çıkar. Principatus döneminde ise imparatorluğun emirnameleri ve senatus kararları önemli bir yere sahiptir.

Roma Hukukunun yaratıcı ve yürürlük kaynaklarının son dönemi ise Dominatus dönemi olarak kabul edilir. Dominatus döneminde salt imparatorluk emirnameleri yer almaktadır. Burada yer alan yaratıcı kaynak yalnızca imparatordur.